อย่างที่ทราบกันดีว่ายาทุกชนิดหากใช้ไม่ระวังอาจเป็นอันตรายได้ สำหรับผู้ที่เป็นโรคเบาหวานมียาอยู่ชนิดหนึ่งที่ต้องระวังนั่นก็คือยา “Metformin (เมทฟอร์มิน)” ซึ่งอาจทำให้เกิดภาวะ ขาดวิตามินบี 12 และกลายเป็นโรคปลายประสาทอักเสบได้ โดยภาวะนี้พบในผู้ป่วยเบาหวานมากกว่า 50% โดยผู้ป่วยจะมีอาการชา ปวดเหมือนเข็มตำ กล้ามเนื้ออ่อนแรง หรือกล้ามเนื้อเป็นตะคริว ในช่วงแรกที่เป็นจะไม่ค่อยมีอาการทำให้สังเกตได้ยาก หากปล่อยไว้จนกระทั่งเส้นประสาทถูกทำลายจะไม่สามารถรักษาให้กลับมาเป็นปกติได้
Metformin คือยาอะไร
Metformin เป็นยาที่มีประสิทธิภาพในการลดระดับน้ำตาลในเลือดที่มีการใช้บ่อยในประเทศไทย เป็นยากลุ่มแรก ๆ ที่ผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่ 2 จะได้รับ หากไม่มีข้อห้ามใช้อย่างเป็นผู้ป่วยโรคไตเรื้อรัง โรคหัวใจล้มเหลว หรือโรคตับเรื้อรัง
ทำไม Metformin ทำให้ขาดวิตามินบี 12
เมื่อไม่นานมานี้ องค์กรควบคุมยาและผลิตภัณฑ์ดูแลสุขภาพ ประเทศสหราชอาณาจักร (Medicines and Healthcare products Regulatory Agency หรือ MHRA) มีการรายงานว่า 1 ใน 10 คนที่ใช้ยา Metformin จะมีวิตามินบี 12 ต่ำ ซึ่งผู้ป่วยที่พบปัญหานี้มีมากกว่าในอดีตที่เคยคาดการณ์ไว้
การที่ยา Metformin ส่งผลให้ปริมาณวิตามินบี 12 ในร่างกายลดลงนั้น อาจเกิดจากหลายปัจจัย เช่น
- ยารบกวนการเคลื่อนไหวของลำไส้
- ยารบกวนการเจริญของแบคทีเรียในลำไส้
- ยารบกวนการดูดซึมวิตามินบี 12 ที่ลำไส้เล็ก
คนกลุ่มไหนที่ควรระวังการใช้ Metformin
- ผู้ที่ต้องปรับเพิ่มความแรงของยา Metformin
- ต้องใช้ยา Metformin ติดต่อกันเป็นเวลานาน
- ผู้ที่มีปัจจัยเสี่ยง
- มีระดับวิตามินบี 12 ต่ำอยู่ก่อนแล้ว
- มีการดูดซึมวิตามินบี 12 ได้ไม่ดี เช่น ผู้สูงอายุ ผู้ที่ตัดกระเพาะอาหาร อาจตัดทั้งหมดหรือตัดบางส่วน ผู้ที่เป็นโรค Crohn’s disease หรือ Bowel inflammatory disorders
- บริโภควิตามินบี 12 ไม่เพียงพอ เช่น ไม่บริโภคอาหารที่มาจากสัตว์ มีการใช้ยาในกลุ่มยาลดการหลั่งกรด กลุ่ม Proton pump inhibitors (PPIs) หรือ Colchicine
- ผู้ที่มีพันธุกรรมที่จะขาดวิตามินบี 12 และ ผู้ที่ขาด Transcobalamin II ยิ่งมีโอกาสเกิดภาวะนี้มากกว่าคนอื่น ๆ
คำแนะนำในการใช้ยา Metformin
หากใช้ยา Metformin แล้วมีอาการที่แสดงถึงการขาดวิตามินบี 12 หรือมีอาการเหล่านี้อยู่แล้วกลับแย่ลง ได้แก่ มีความอ่อนล้ามาก มีอาการเหน็บชา ผิวซีดหรือผิวเหลือง ลิ้นอักเสบ โดยผู้ป่วยยังคงสามารถรับประทาน Metformin ต่อไปได้ แต่ควรรักษาอาการขาดวิตามินบี 12 ควบคู่ไปด้วย อย่าหยุดใช้ยาเองโดยไม่ได้ปรึกษาแพทย์ผู้ให้การรักษา
ปัจจุบันแนวทางเวชปฏิบัติการรักษาโรคเบาหวานของสมาคมโรคเบาหวานแห่งประเทศสหรัฐอเมริกา (American Diabetes Association หรือ ADA) ได้แนะนำให้ผู้ป่วยเบาหวานที่ได้รับยา Metformin เป็นเวลานาน แล้วมีภาวะขาดวิตามินบี 12 โดยเฉพาะผู้ที่มีโรคแทรกซ้อน ได้แก่ โรคโลหิตจาง หรือโรคปลายประสาทอักเสบ ควรได้รับวิตามินบี 12 ตั้งแต่เริ่มมีอาการระยะเริ่มต้น เพื่อลดการลุกลามของโรคและทำให้เส้นประสาทที่ถูกทำลายสามารถกลับมาทำงานได้ตามปกติ
หากใครรับประทานยา Metformin แล้วเริ่มมีอาการอ่อนล้า เป็นเหน็บชา อาจเสี่ยงต่อภาวะขาดวิตามินบี 12 ให้รีบปรึกษาแพทย์ประจำตัวในทันที เพื่อให้ได้รับการรักษาได้ทันก่อนที่อาการจะลุกลาม กลายเป็นโรคปลายประสาทอักเสบที่ไม่สามารถรักษาให้หายขาดได้
ผู้เขียน
สิราวรรณ ล้วนสุธรรม
เภสัชกร